هوشمندسازی در ایران
به اعتقاد کارشناسان، زیرساخت‌های شکل‌گیری شهر هوشمند در تهران هم تا حدودی ایجاد شده است، اما نیاز است که با یک تفکر هوشمند جلو برود. براین اساس برنامه‌های سال ۹۷ برای هوشمندسازی تهران، می‌تواند تحولات اساسی در این کلان‌شهر خلق کند. امروزه نجات شهرها در گرو گذر از فرآیند هوشمندسازی است، به همین دلیل شهرهای بزرگ دنیا، پای فناوری‌های نوین ارتباطاتی و اطلاعاتی را در اداره شهرها وسط کشیده تا از یک سو درآمدهای خود را افزایش دهند و از سوی دیگر از مشکلات زیست محیطی که گریبان‌گیر همه شده است، خلاص شوند. در همین زمینه کشور ما هم برای رهایی از مشکلات شهری به این جرگه پیوسته است، به طور حتم نخستین قدم‌ها به برگزاری همایش و نمایشگاه «تهران هوشمند» بر می‌گردد.
همایش و نمایشگاه «تهران هوشمند»
محمد فرجود، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران این همایش را یک رویکرد جدید برای حرکت به سمت شهر هوشمند و توسعه نوآوری شهری دانسته و تاکید کرده بود که این سازمان به عنوان متولی راهبری برنامه هوشمندسازی شهر تهران، تبیین راهبردها و سیاست‌های کلان شهرداری تهران را با جدیت در دستور کار قرار داده است. به گفته او، برای اجتناب از فعالیت‌های جزیره‌ای و پراکنده در این حوزه و حفظ یکپارچگی و تمرکز، «دبیرخانه تهران هوشمند» هم راه‌اندازی خواهد شد تا سند راهبردی «تهران هوشمند» تدوین و پیاده سازی شود.
۵ شهر هوشمند کشور کدامند؟
هم اکنون ارومیه، اصفهان، تبریز، تهران و مشهد به عنوان ۵ شهر هوشمند کشور شناخته می‌شوند. با این همه کارشناسان هشدار می‌دهند که با توجه به افزایش معضلات شهرهای بزرگ، اگر هرچه زودتر به استقبال هوشمند شدن شهرها نرویم، به ناچار این گزینه بعد از گذشت مدتی، به شهروندان و شهر تحمیل خواهد شد. در این صورت امکان تطبیق آن وجود ندارد.
اسماعیل ثنایی، استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره معماری شهر هوشمند معتقد است: «بحث شهر هوشمند در دنیا به این معنا است که می‌توانیم با زیرساخت‌های IT و پهنای باند، ذینفعان مختلف این صنعت را کنار هم قرار دهیم تا هر کس خود جداگانه کاری انجام ندهد. بر این اساس در شهری که لایه‌های مختلف زیرساخت وایرلس وجود دارد، ارتباطات ماشین به ماشین برقرار می‌شود، یعنی همه اطلاعات حمل و نقل (کنترل اتوبوس، مترو، ترافیک و اطلاع رسانی به مردم)، امنیت در شهر (زیرساخت، محتوا)، انرژی (استفاده بهینه از اطلاعات کنتور آب و برق و گاز)، کمک‌های فوری (بهداشت، آتش‌نشانی و پلیس برای کمک رسانی) و … در ابر (cloud) جمع خواهند شد و به یک مرکز که شهر هوشمند را کنترل می‌کند، متصل می‌شوند.
نکته جالب توجه درباره هوشمندسازی تهران، ایجاد درآمدهای پایدار برای شهرداری و کاهش اتکا به درآمدهای ناپایدار است. مساله‌ای که هم اکنون مدیران شهرداری را با انبوه بدهی‌ها و چالش‌های جدی در پرداخت‌ها و اداره شهر مواجه کرده است!
درآمدزایی پروژه هوشمندسازی
فرجود پیش از این با اشاره به درآمدزایی پروژه هوشمندسازی در تهران گفته بود که بازگشت سرمایه در این پروژه قطعی است و یکی از ابعاد جدی آن، ایجاد درآمدهای پایدار برای شهرداری تهران است.
تامین منابع مالی برای هوشمندسازی تهران البته یکی از دغدغه های اصلی مدیران شهرداری است. بر این اساس شهرداری باید از منابع دیگر برای تامین بودجه هوشمندسازی استفاده کند. مشارکت بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری خارجی، طرح‌های مشارکتی و حتی دعوت از مردم برای سرمایه‌گذاری می‌تواند از راه‌کارهای موثر در این زمینه باشد. به گفته فرجود، تقریبا درهیچ کجای دنیا در کلانشهرها، این دولت‌ها و شهرداری‌ها نیستند که همه سرمایه مورد نیاز برای اجرای یک پروژه کلان را تامین می‌کنند، بلکه این بخش خصوصی است که بار اصلی تامین بودجه را به دوش می‌کشد. معمولا این طور حوزه‌ها برای بخش خصوصی به دلیل آنکه بازگشت سرمایه در آن قطعی است، جذابیت زیاد و درآمدزایی دارد. معمولا درآمدهای این حوزه پایدار است و سنتی نیست و با درآمدهایی مانند تراکم فروشی بسیار متفاوت است.
هوشمندسازی شهرها
دکتر مهدی فقیهی، دبیر ستاد توسعه فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی (ستاد فاوا) در گفت و گو با خبرنگار «ایران» گفت: استفاده از فناوری اطلاعات و داشتن ابزارها و تجهیزات هوشمند تنها برای هوشمندسازی شهرها کافی نیست بلکه در قدم نخست باید برای رسیدن به این هدف شهروند هوشمند پرورش دهیم.
آموزش شهروند هوشمند
وی در خصوص آموزش شهروند هوشمند افزود: آموزش لازم در جهت آمادگی شهروند هوشمند برای پذیرفتن محیط جدید تنها بر عهده یک نهاد نیست و در کنار شهرداری ارگان‌هایی مانند صدا و سیما، وزارت ارتباطات و فرهنگ و ارشاد باید در راستای نیل به این هدف شهرداری را یاری برسانند و درخصوص آموزش همگانی شهروندان اقدامات لازم را انجام دهند. چون مسلح شدن شهر به تجهیزات بدون آمادگی افراد آن جامعه برای استفاده از ابزارها و فناوری‌های نوین میسر نمی‌شود و لازم است شهروندان دانش و سواد لازم را برای استفاده از ابزارها و تجهیزات این شهر هوشمند داشته باشند. در کنار سواد شهروندان فرهنگ استفاده از ابزارها و تجهیزات شهر هوشمند هم الزامی است.
فرهنگ‌سازی
فقیهی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه با توجه به جمعیت و سطح فرهنگ مردم تهران هوشمندسازی تهران قابل پیاده سازی است یا خیر؟ گفت: اگر زیرساخت‌های لازم آن فراهم شود که در نخستین قدم آن آموزش شهروندان است می‌توان به این هدف دست یافت. در کنار آموزش شهروندان و فرهنگ‌سازی یکسری زیر ساخت‌های قانونی نیز لازم است که برای رشد در این پروژه به آن نیاز داریم.
دبیر ستاد فاوا افزود: مسئولیت دست‌یابی به فناوری هوشمندسازی فقط بر عهده یک نهاد نیست و مجموعه‌ای از ارگان‌ها باید در این راستا تلاش کنند. وی یکی دیگر از لازمه‌های هوشمندسازی شهر را داشتن برنامه بیان کرد و گفت: این در حالی است که برای هوشمندسازی شهر تهران هنوز برنامه مدونی وجود ندارد.
نمایشگاه هوشمندسازی تهران
فقیهی درخصوص برگزاری نمایشگاه هوشمندسازی تهران در سال گذشته نیز گفت: برگزاری نمایشگاه‌های این‌چنینی جنبه کارهای عملیاتی و اجرایی ندارد و بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد چون برگزاری نمایشگاه هوشمندسازی باید باعث می‌شد برای تهران برنامه‌ای می‌داشتیم که این برنامه به تصویب شورای شهر یا نهاد بالاتری می‌رسید.
برگزاری همایش صرفا به هوشمند شدن شهر کمک نمی کند و شاید در جهت فرهنگی تا حدی خوب باشد تا همه همصدا شوند ولی برای اجرایی شدن تا برنامه مدون و مشخصی وجود نداشته باشد به این هدف دست پیدا نمی‌کنیم و در کنار برنامه‌ریزی، زمان‌بندی و اهداف مشخص هم لازم است.
منابع مالی شهر هوشمند
دبیر ستاد فاوا ضمن تاکید بر تامین منابع مالی این پروژه از سوی نهادهای غیردولتی گفت: این اقدام می‌تواند برای کسب و کار بخش خصوصی بسیار کارآمد باشد. بخش‌های خصوصی می‌توانند در این زمینه با دولت مشارکت داشته باشند و دولت نیز آنها را حمایت کند، می‌توان بستری را فراهم کرد که بخش خصوصی هم بازار خوبی در ارائه خدمات شهری پیدا کند. فقیهی بیان کرد: نظریه‌های جدید حکمرایی می‌گوید اداره حکومت از تعامل سه ضلع حکومت، بخش خصوصی و جامعه مدنی شکل می‌گیرد که نقش بخش خصوصی و جامعه مدنی باید در دنیای امروز به مراتب از حکومت بیشتر باشد.
استانداردهای مورد نیاز شهر هوشمند
وی در خصوص استانداردهای لازم در زمینه هوشمندسازی نسبت به سایر نقاط جهان گفت: شاید در برخی تجهیزات ما هم پای دنیا در حال حرکت باشیم ولی در چگونگی استفاده از آنها و بهره‌برداری در سیستم نسبت به سایر کشورهای پیشرفته در این زمینه عقب هستیم و مشاوره و انتخاب تجهیزات مناسب الزامی است. در اروپا تعداد شهرهای هوشمند و همچنین در چین نمونه‌های زیادی وجود دارد و مدل‌های آنها متفاوت است و ما می‌توانیم از تجربیات آنها استفاده کنیم ولی باید در وهله نخست عزم خود را جزم کنیم. بعد از برنامه‌ریزی در این زمینه می‌توان از تجربیات کشورهای دیگر استفاده کرد و با داشتن نقشه راه درستی به سمت هوشمندسازی حرکت کنیم.
مشارکت همگانی جهت تحقق شهر هوشمند
برای تحقق این برنامه باید در کنار شهرداری مشارکت دستگاه‌های دیگر هم باشد چون به عنوان مثال تامین زیرساخت آن بر عهده وزارت ارتباطات است، صدا و سیما در فرهنگ‌سازی نقش دارد، وزارت فرهنگ و ارشاد در زمینه تولید محتوا می‌تواند کمک کند. سایر نهادهای دولتی همچون آموزش و پرورش هم نقش بسیار پررنگی در زمینه آموزش دارد ولی نکته حائز اهمیت آن است که این برنامه باید تحت عنوان یک برنامه مصوب توسط یک مرجع قانونی وجود داشته باشد تا سایر ارگان‌ها نسبت به آن پایبند باشند و از آن تبعیت کنند.
هزینه‌های شهر هوشمند
فقیهی در خصوص کاهش بودجه هوشمندسازی توسط شورای شهر تهران نیز گفت: اگر بتوانیم از بازار فناوری بدرستی استفاده کنیم به تبع آن بدهی‌های شهرداری هم خیلی کاهش پیدا می‌کند. بسیاری از بدهی‌های شهرداری به دلیل عدم استفاده از فناوری اطلاعات است.
در مرحله نخست این طور تصور می‌شود که فناوری اطلاعات و شهر هوشمند هزینه ایجاد می‌کند، اما این پروژه یک سرمایه‌گذاری بلند مدت است که می‌تواند به عنوان نمونه در حل معضل ترافیک تهران که هزینه گزافی را به شهرداری و نیروی انتظامی برای مدیریت آن تحمیل کرده است، نقش بسزایی ایفا کند یا در موضوع آلودگی هوا که خسارت‌های زیادی را به شهر و شهروندان وارد کرده است.
