مقدمه
طرح جامع شهر هوشمند مشهد، طرحی پویاست که منابع فنّاوری اطّلاعات سازمان مانند زیرساخت‌ها، منابع و سامانه‌های اطّلاعاتی، منابع انسانی و مالی و… را در راستای حمایت و پیشبرد اهداف بلندمدّت، مأموریت‌ها و اهداف کوتاه‌مدّت سازمان، بسیج می‌کند.
از آنجا که این طرح‌ها بسیار پرهزینه، زمان‌بر و تحوّل‌زا هستند، بنابراین باید با مطالعه دقیق و بر پایه شرایط و ظرفیت‌های موجود در یک شهر تدوین و اجرا شوند. در همین راستا شهرداری مشهد قصد دارد طرح جامع شهر هوشمند خود را در راستای توسعه هوشمندسازی در شهر مشهد در دستور کار قرار دهد.
این طرح در اصل، سیاست‌گذاری‌های کلّی شهر در زمینه هوشمندسازی را سمت‌وسو می‌بخشد و در راستای خدمت به اهداف کلّی شهر و شهرداری قرار می‌گیرد.
گستره طرح
طرح جامع شهر هوشمند مشهد به حوزه‌های مدیریت اطّلاعات، فنّاوری اطّلاعات، مدیریت منابع اطّلاعاتی، سامانه‌های اطّلاعاتی و خدمات آی‌سی‌تی و فنّاوری‌های نوین در زمینه اثربخشی فعّالیت‌ها در مجموعه‌های شهری با محوریت شهرداری مشهد می‌پردازد.
همچنین طرح، ظرفیت ایجاد ارتباط میان زیرمجموعه‌های شهری را که به‌نحوی با مسائل شهروندان مرتبط هستند، در راستای مأموریت‌های سازمان‌های مربوط فراهم می‌کند.
امروزه مهم‌ترین ویژگی سازمان‌های قدرتمند، اولویت‌دادن به عنصر اطّلاعات است. مؤثّرترین جلوه اطّلاعات در مدیریت تجلّی دارد که ثمره اصلی آن تصمیم‌گیری و راهبرد سازمان‌هاست. کیفیت اطّلاعات و کارایی فرایند آن در صحیح، مرتبط، به‌موقع و مطلوب‌بودن آن جلوه‌گر است. سرعت عمل مدیر در تصمیم‌گیری و درستی تصمیم او بستگی به کم‌وکیف اطّلاعاتی دارد که در دسترس او قرار می‌گیرد.
معرفی طرح
سازمان‌های امروزی، موجوداتی پیچیده‌اند که با مسائلی همچون تغییر سریع فنّاوری‌ها، تغییر نیازها و عملیات و طیف گسترده‌ای از اهداف و وظایف روبه‌رو هستند. بر این اساس، کارایی و اثربخشی فنّاوری اطّلاعات در پاسخ به انتظارات کسب‌وکار نیازمند نگاهی جامع و بلندمدّت در سرمایه‌گذاری‌های «فاوا»ست که به آن «طرح جامع توسعه شهر هوشمند» می‌گویند. رشد سریع و روزافزون فنّاوری‌ها و تنوع نیازهای فرایندی سازمان، اهمّیت تدوین چنین طرح‌هایی را بیشتر از همیشه آشکار کرده است.
هدف از طرح جامع، ارائه نقشه راه برای سه یا پنج سال آینده در زمینه توسعه فنّاوری‌های نوین در سازمان است. این برنامه متشکّل از سبدی از انواع طرح‌ها، پروژه‌ها یا فعّالیت‌ها خواهد بود که در حوزه‌های مرتبط و از دیدگاه‌های مختلف تدوین و تشریح می‌شوند. در تدوین طرح جامع، همان‌طور که از نام آن نیز پیداست، تأکید بر جزئیات نیست، بلکه با نگاهی وسیع و از بالا به پایین، نیازهای فنّاوری سازمان در یک بازه درازمدّت شناسایی و برای تحقّق آن برنامه‌ریزی می‌شود.
زمان لازم برای تهیّه طرح جامع، بسته به اندازه و نیاز سازمان بین شش تا هشت ماه متغیّر است. افق برنامه‌ریزی در طرح جامع معمولاً سه تا پنج سال در نظر گرفته می‌شود که البته این طرح باید پس از تدوین و شروع اجرا، به‌صورت سالانه بازبینی شود.
یکی از پیش‌نیازهای اصلی طرح در شهر، تعیین مؤلّفه‌های راهبردی است. این مؤلّفه‌ها پاسخ‌گوی سؤالات کلیدی زیر در حوزه فاوا هستند: – ما قرار است کجا باشیم؟ (چشم‌انداز) – ما قرار است چه‌کار کنیم؟ (مأموریت) – به چه چیزهایی باید برسیم؟ (اهداف) – چگونه می‌توانیم به چیزهایی که می‌خواهیم، برسیم؟ (راهبردها) – چه چیزهایی نیاز داریم؟ (عوامل حیاتی موفّقیّت) پس از تعیین و تصویب مؤلّفه‌های راهبردی، وضعیت آمادگی سازمان برای تغییرات بررسی می‌شود و سپس طرح‌ها و پروژه‌های پیشنهادی برای یک بازه سه یا پنج ساله تدوین می‌شوند.
اهداف تدوین طرح
هدف از تهیّه طرح، موارد زیر است – هم‌راستاسازی فنّاوری‌های نوین با چشم‌انداز و مأموریت شهرداری – برنامه‌ریزی بلندمدّت برای به‌کارگیری هدفمند فنّاوری – تعیین جایگاه و نقش فنّاوری‌های نوین در برنامه‌های کاری شهرداری و دستگاه‌های اجرایی مرتبط – ارتقای نگرش مدیریت سازمان به مدیریت فنّاوری‌های نوین به عنوان واحد ارزش‌افزا – آینده‌نگری و در نظر گرفتن نیازهای سرمایه‌گذاری در بخش فنّاوری‌های نوین با هدف اثربخشی – تدوین اهداف و راهبردها با توجّه به سطح بلوغ و آمادگی شهر برای پذیرش تغییر – استفاده مؤثّر از منابع موجود بخش‌های مختلف برای طرح های آینده
هدف اصلی و اساسی بروز طرح توسعه شهر هوشمند در دو گروه تفکیک‌شدنی است؛ مهندسی مجدّد و خودکارسازی عملیات اجرایی. هدف از مهندسی مجدّد و خودکارسازی عملیات اجرایی، تسهیل در امر اجرایی سازمان و همچنین ایجاد پایگاه‌های اطّلاعاتی دقیق و به‌موقع برای مدیریت در سطوح مختلف سازمان است. مراحل خودکارسازی عملیات اجرایی نیز شامل استقرار و فراگیرکردن سامانه‌های منفرد در سازمان و همچنین تکمیل حوزه عملکرد سامانه‌های مستقر و در نهایت یکپارچه‌سازی سامانه‌های منفرد در قالب سامانه‌ای واحد به‌صورت مجتمع است.
ضرورت یکپارچه‌سازی سامانه‌های منفرد سازمان، شامل موارد زیر است:
الف) ایجاد هماهنگی کامل اطّلاعاتی و عملیاتی در سطوح مختلف مدیریتی و کارشناسی
ب) کشف و رفع مغایرت‌های احتمالی اطّلاعات بخش‌های مختلف و به حدّ کمال رسیدن ذکاوت سیستم
ج) کاهش چشمگیر حجم عملیات جمع‌آوری، ذخیره و کنترل اطّلاعات
د) حرکت به‌سوی ایجاد سامانه‌های خبره و هوشمند
استقرار شیوه مدیریت بر مبنای اطّلاعات:
به‌طور کلی در امور اجرایی، دو نوع مدیریت متصوّر است؛ مدیریت از طریق بازرسی و مدیریت از طریق اطّلاعات. تحقّق شیوه مدیریت بر مبنای اطّلاعات بر اساس سازوکار زیر میسّر است
ریزکردن طرح کلان (اهداف باید به‌قدر کافی ریز و تبدیل به برنامه‌های عملی شوند)
ثبت عملکرد (حاصل فعّالیت‌ها به‌طریق مقتضی در مقابل برنامه‌های عملی ثبت شوند)
کشف انحرافات (عملکرد با برنامه مربوط به‌طور دائم مقایسه، انحرافات کشف و به مدیریت گزارش داده شود)
پیگیری (مدیریت با ابتکار عمل و به‌طریق مقتضی رفع انحراف را پی گیرد) در شیوه مدیریت بر مبنای اطّلاعات
مدیریت به‌طور سیستماتیک تنها درگیر موارد غیرعادی خواهد شد و بنابراین استفاده بهینه از زمان صورت خواهد گرفت.
در این شیوه مدیریت، برنامه‌ریزی به‌عنوان یکی از دو رکن اصلی مدیریت نهادینه خواهد شد و به‌دلیل وجود بازخورد اطّلاعاتی، برنامه‌ها دقیق و قابل اجرا خواهند شد.
برنامه‌ریزی دقیق و قابل اجرا نیازمند داشتن شاخص‌های دقیق و محلی است و تعیین شاخص دقیق عمدتاً فعّالیتی تحقیقاتی است؛ بنابراین در این شیوه تحقیقات نیز نهادینه می‌شود.
تحقّق این روش مستلزم ارزیابی دائمی کلّیه فعّالیت‌های اجرایی است که مستقیماً به‌دلیل حجم قابل توجه پردازش اطّلاعات، به‌کارگیری ابزار کامپیوتری در آن‌ها الزامی خواهد بود.
ضرورت تهیّه طرح توسعه شهر هوشمند
فراهم آوردن زمینه قانونی برای پیاده‌سازی طرح جامع
تبیین جایگاه متولّی فعّالیت‌های شهر هوشمند
روشن‌کردن حدود وظایف و اختیارات حوزه‌های مختلف و تکالیف و تعهّدات مربوط
وضع سیاست‌ها و مقرّرات اجرایی
تبیین فرایندهای اجرایی حوزه
نظام‌مندکردن فعّالیت‌های شهر هوشمند با هدف انسجام‌بخشی اقدامات پراکنده و غیربرنامه‌ای
اهمّ اهداف سند نظام جامع توسعه شهر هوشمند، شامل موارد زیر است:
تعیین چشم‌انداز، راهبردها و سیاست‌های کاربرد فنّاوری‌های نوین در شهرداری فراهم‌آوردن زمینه اجرایی فرایند بهینه کاربرد فنّاوری‌های نوین تبیین جایگاه، نقش و مسئولیت متولّی فاوا تعیین حدود وظایف، اختیارات و تعهّدات حوزه‌های سازمانی در رابطه با فنّاوری‌های نوین وضع سیاست‌ها، منشورهای اخلاقی، مقرّرات، استانداردها و روش‌های اجرایی مورد نیاز تبیین نظام‌ها و فرایندهای اجرایی ارتقای فرهنگ کاربرد فنّاوری‌های نوین
منبع
