مقاله “تحول هوشمند مدیریت شهری” توسط جناب آقای دکتر امین فرجی (عضو هیات علمی دانشگاه تهران و ریاست مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران) و آقای مهندس امین قریبی (معاونت مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران) در شماره ۳۰ نشریه انجمن مدیریت ایران اسفند ماه ۱۳۹۹ منتشر شده است.
تحول هوشمند مدیریت شهری
به عنوان مطلع بحث میتوان ادعا نمود از زمانی که پیشینیان ما به روشی زیرکانه و خلاقانه با محیط طبیعی خود همراستا شدند؛ شهر هوشمند به معنی کامل کلمه آن به منصه ظهور رسید. به واقع اگرچه شهر هوشمند مفهوم جدیدی نیست، اما در سال‌های اخیر ابعاد جدیدی در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد و یکپارچه‌سازی زیرساخت‌ها و خدمات اساسی یک شهر در نظر گرفته شده است. اما گذار حولناک تغییرات جمعیت شهری و ظهور شهرهای میلیونی و کلانشهرها، پرده جدیدی از ژانر درام برنامهریزی را قلم زد. شکلیابی مسائل بغرنج ضروری ساخت تا ابتکار عمل در راستای هوشمند ساختن شهرها، به عنوان الگویی برای کاهش و رفع مشکلات فعلی شهری و بهتر کردن شهرها مطرح گردد. از این رو برخی، شهر هوشمند را به عنوان نماد شهری سرزنده و پایدار و شهری با حداقل مداخلات محیطی می‌بینند. به عنوان یک اصل اساسی که به نحوی زیربنای بیشتر تلاش‌ها در راستای هوشمندسازی شهرها است؛ این شهرها به دنبال پاسخی به تقاضای رو به رشد مطالبه شهرهایی سرزنده‌تر بوده‌اند.
شهر هوشمند چیست؟ با اوصاف ذکر شده میتوان شهر هوشمند را شهری دانست که در راستای نیاز شهروندان و توسط شهروندان برای افزایش رفاه زندگی، افزایش سطح دسترس‌پذیری شهر برای همه، تسهیل جابه‌جایی‌ها، کاهش ترافیک، بهبود سیستم حمل و نقل، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، بهبود کیفیت آب و هوا، بهبود کیفیت مسائل محیط‌زیست، شناسایی مشکلات و رفع سریع آنها، امکان احیای سریع در برابر بلایای طبیعی، جمع‌آوری اطلاعات برای تصمیم‌گیری بهتر و به اشتراک‌گذاری داده‌ها برای فعال کردن همکاری در بین موجودیت‌ها و دامنه‌ها، اطلاعات را به زیرساخت‌های کالبدی خود تزریق می‌کند.
شاید بتوان گفت تعریف بالا از شهر هوشمند فرایند اجتنابناپذیر تطور تاریخی از انقلاب صنعتی نخست تا عصر چهارم انقلاب صنعتی است. پیشرفت وسیع در فناوری اطلاعات و ارتباطات، ابزاری را برای اتخاذ رویکردهایی جامع در قبال معضلات شهری به وجود آورده است. ابزاری که می‌تواند برای بالابردن کارآیی سیستم شهری استفاده شود و به لطف آن، مردم فرصتی را به دست آورند تا موارد جدیدی را خلق، امتحان و تجربه کنند تا کیفیت زندگی خود را بهینه سازند. اما بایسته است تا تصور شهر هوشمندی که در سینمای هالیوودی مانند «من یک ربوت هستم»، «آرشیو» و … که زیست صلحآمیز بشر را به مخاطره میاندازند؛ تصحیح گردد. به واقع شهر هوشمند ابزاری است برساخته از اراده شهروندان و مدیران خلاق یک شهر برای دستیابی به کیفیت زندگی.
امروزه اصطلاح شهر هوشمند و به تبع آن مدیریت هوشمندانه شهر، به صورت گسترده‌ای توسط گروههای متخصص و دولت‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. تحلیل‌گران و نظریه‌پردازان شهری، تلاش کرده‌اند تا سیر تکاملی شهرها در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات را تصویر و تبیین کنند. در نهایت برآیند حاصل از مطالعات و طرح‌های اجرایی متعدد و ارزیابی آنها در طی دهه‌های گذشته بر این قرارگرفته است که هسته شهر هوشمند باید شهروندان باشند و راهبرد جدید شهر هوشمند باید با کمترکردن تاکید تمرکز کنونی آن بر فناوری، بازخوانی شود. بدین مبنا، تحول هوشمند مدیریت شهری تنها محقق‌کردن زیرساخت‌های سنگین فناوری نیست، بلکه هوشمندی در استفاده بهینه از فناوری‌های نوین و اطلاعات برآمده از آنها توسط مدیریت شهری است، به نحوی که شهروندان را در تحول شهرها به محیط‌های قابل سکونت‌تر و با کیفیت‌تر توانمند سازد. در چنین شهری، توسعه و رشد و مدیریت آن باید بر اساس یک برنامه هوشمند باشد و نقش شهروندی در آن به عنوان دال مرکزی از اهمیت بالایی برخوردار است.
تلاطمات و بحرانهای قرن 21 بستری فراهم آورد تا در سال‌های اخیر و هم‌گام با دستاوردهای نوین فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت شهری در تمام دنیا در تلاش برای دستیابی به راه‌کارهای خلاقانه برای تحول هوشمند شهرها برآیند، به نحوی که در عین کاهش هزینه‌ها، دارای کارایی بالا در خدمات‌رسانی به محیط‌های مختلف و مرتبط شهری بوده، و از مشارکت گروههای ذینفع و ذینفوذ در فرآیند طراحی و برنامهریزی برای حل معضلات و مشکلات شهری استفاده کند.
شهر هوشمند به عنوان یک آرمان جهانی شاید در بستر نگاه رادیکالی به فرایند برنامهریزی، در صدد است تا در حوزه مدیریت شهری، گروههای در حاشیه را در متن تصمیمات قرار دهد. بر اساس تعریف برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد (UN Habitat)مدیریت شهری، محیطی توانمند است که به چارچوب‌های قانونی کافی و فرآیندهای کارآمد نیاز دارد تا بستر مناسب برای پاسخگویی شهرداری‌ها به نیازهای شهروندان را فراهم آورد. از سوی دیگر، مدیریت شهری نوین در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات در قامت مشارکت و تعامل میان تمامی گروههای ذینفع در محیط و زیست شهر در فرآیند تصمیم‌گیری تعریف می‌شود. بر اساس این تعاریف، مدیریت هوشمند شهر ناظر به بهره‌وری حداکثری از دستاوردهای به‌روز فناوری و هوشمندی برای به‌کارگیری آنها به نحوی است که موثرترین کارایی اقتصادی و کارآمدترین ساختار مدیریت شهری را در عین بهترین و بیشترین اثرپذیری از فرهنگ و اجتماع داشته باشد.
تحول شهرها به سمت شهرهای هوشمند با پیشرفت‌های روز افزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد تغییرات ساختاری در مدیریت شهری را نیز ناگزیر نموده است. واقعیت این است که مدیریت شهری الکترونیک امروزه به عنوان مدل سنتی مدیریت شهر هوشمند محسوب می‌گردد. بر این مبنا، ضرورت همسو شدن مدیریت شهری با تغییرات نوین فناوری به همراه آخرین دستاوردهای دانش مدیریت شهری که مبتنی بر تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی مشارکتی با شهروندان است، ساختار نوینی از مدیریت هوشمند شهر در ایران را طلب می‌نماید. این مدل می‌بایست در عین سازگاری با ساز و کار و بستر قانونی موجود، با توجه به ساختار فرهنگی ایران تدوین گردد. بستری که در آن به جهت تنوع فرهنگی، قومی، زبانی، اقلیمی و … معجونی صحرآمیز از میراث خلاقیت و هوشمندی را به یدک میکشد. شاید واردات شهر هوشمند به مثابه وصله زدن پینهای ناجور در بدنه نظام ناهمگون برنامهریزی است که طلایهدار تفکر کلاسیک برنامهریزی مدرنیستی است که در آن برنامهریز را دانای کل قلمداد کرده و شهروندان نقش مصرفکننده صرف محصول را دارند.
مدیریت شهری در معنای هوشمندانه خود به معنی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ارتقاء تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری از طریق مشارکت فعال میان گروههای ذینفع و بازیگران متفاوت (شهروندان، مدیریت شهری، گروههای متخصص در حوزه‌های مختلف) در راستای ارتقاء کیفیت زندگی در شهر است. مدیریت هوشمند شهر، ارتباط میان ساختار فیزیکی و ساختار فرهنگی شهر را به صورتی یکپارچه و همگون از طریق برنامه‌ها و راهبردهای همه جانبه ایجاد کرده و کیفیت زیست شهر را از طریق این ارتباط و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و به صورتی پویا و به‌روز شونده ارتقاء می دهد. دستیابی به این چشم‌انداز تنها با بهره‌وری از ایده‌های هوشمند در استفاده از فناوری نیست، بلکه نتیجه مدیریت هوشمندتر، کارآمدتر و اقتصادی‌تر به همراهی تلاش برای هماهنگ‌سازی طرح‌ها و برنامه‌ها با فرهنگ و مشارکت حداکثری شهروندان در کلیه فرآیندهای مدیریت شهری است.
این تعریف کلی برای مدیریت هوشمند شهر به صورت ایده‌آل و چیستی مدیریت هوشمند برای شهرهای هوشمند است. لاکن سیر تحول مدیریت شهری سنتی و مدیریت الکترونیک به این نسل از مدیریت شهری در ساختار قانونی و اجتماعی ایران، مواجه با چالش‌ها و معضلات قابل توجه است. شناخت این چالش‌ها و تلاش برای یافتن راهکار مناسب برای مواجهه با آنها نخستین گام در راستای تبیین تحول هوشمند مدیریت شهری در ایران است.
همانطور که بیان شد، در ایران با توجه به دو عامل انتخابی بودن و ارتباط نزدیک و مستقیم با مردم سازمان شهرداری می‌تواند یکی از بهترین و اصلی‌ترین سازوکارها برای تحقق حکمرانی خوب و توسعه شهری باشد که نقش بسیار پررنگ و تاثیرگذاری در مدیریت شهر دارد. تحول هوشمند در شهرداری‌ها به مفهوم تحول کلیه ساز و کارهای سازمانی و اقدامات و مداخلات با بهره‌بردن از ابزار فناوری به سمت هوشمندی و یکپارچگی در تمامی لایه‌ها و ابعاد است که با دو رویکرد درون و برون سازمانی محقق می‌گردد که در نهایت می‌تواند کیفیت خدمت‌رسانی را افزایش داده و مشکلات و چالش‌‌های مدیریت شهری را به صورت محسوسی کاهش دهد.
بر اساس مطالعات و تجربیات جهانی، اکنون این یک امر بدیهی است که یک شهر هوشمند می‌بایست توسط یک فرآیند مشارکتی و یکپارچه، طراحی و مدیریت شود. طراحی شهر هوشمند تنها در ارتباط با تامین نیازهای شهروندان نیست، بلکه مشارکت و حضور شهروندان در تمامی سطوح تصمیم‌گیری است که شهر را هوشمند می‌نماید. بنابراین اولین گام خلاقانه برای شهرها در گرو توانایی آنها بر خلق بستر نوین برای مشارکت تمامی گروههای ذینفع در شهر است. ایجاد چنین بستری تنها چالش پیشرو برای مدیریت شهری ایران در راستای بهره‌وری از هوش جمعی و هم‌سپاری تصمیم‌سازی‌های مدیریت شهری نیست، بلکه ایجاد اعتماد عمومی و دوسویه میان شهروندان و مدیریت شهری، اساس و بنیان تحقق مدیریت شهری مشارکتی است. ضرورت دستیابی به این مهم گذار از نسخه منسوخ تحول دیجیتال به بستری جدید از تحول هوشمند است.
در سال‌های اخیر و بر اساس فعالیت‌های انجام شده در حوزه شهر هوشمند، مسائل، مشکلات و خلاهای قانونی در این حوزه احساس شد و ما را بر این داشت که با تشکیل سازمانی با ماهیت تحقیقاتی و مطالعاتی، خلاهای پژوهشی و گاهاً قانونی از جمله استانداردها، آیین‌نامه‌ها و اسناد بالادستی این حوزه را مرتفع کرده و نقشی در افزایش کیفیت زندگی شهروندان داشته باشیم. از این رو و با توجه به بررسی‌های متعدد و نیازسنجی در ابعاد مختلف سازمانی، شهری و کشوری، «مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران» در سال ۱۳۹۸ با همکاری دانشگاه تهران، اعضای هیات علمی این دانشگاه و جمع کثیری از پژوهشگران و متخصصان برای پاسخگویی به بخشی از نیازهای پژوهشی و مطالعاتی کشور در زمینه شهر هوشمند و تحول هوشمند تاسیس گردید.
نویسندگان:
دکتر امین فرجی:
ریاست مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران/ دانشگاه تهران و عضو هیات علمی دانشگاه تهران
تلفن: 09124821505
پست الکترونیک:a.faraji@scrci.com
آدرس: تهران، خیابان کارگر شمالی، بالاتر از بزرگراه جلال‌آل‌احمد، پردیس فنی دانشگاه تهران، مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران
مهندس امین قریبی:
معاونت مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران/ دانشگاه تهران
تلفن: 09900993087
پست الکترونیک:amingharibi@scrci.com
آدرس: تهران، خیابان کارگر شمالی، بالاتر از بزرگراه جلال‌آل‌احمد، پردیس فنی دانشگاه تهران، مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران
#مرکز_تحقیقات_شهر_هوشمند_ایران #دانشگاه_تهران #شهر_هوشمند #شهرهوشمند #هوشمندسازی #تحول_هوشمند #اینترنت_اشیا #تحول_دیجیتال #تحول_هوشمند #ژورنال #مقاله #تحول_هوشمند_مدیریت_شهری #مدیریت_شهر #مدیریت_شهری #مدیریت #مدیریت_هوشمند #ایران_هوشمند
#SmartCityResearchCenterofIran #scrci #universityoftehran #smartcity #smartcities #smarttransformation #internetofthings #iot #digitaltransformation #paper #journal #smartiran
